Sprenger, Sprenger en Overdiep – Oorzakelijkheden

Oorzakelijkheden
Gedichten, getoonzet door Willem Herman Sprenger
Henk Sprenger, Wim Sprenger & Ike Overdiep (redactie & samenstelling)
 
AMB Diemen 2014
(isbn 97890 79700 75 2, 126 pp., A4, in verborgen wire-O, € 22,50)
40 gedichten in tekst en in muzieknotatie
-----
 
Wim Sprenger (1913-1988) werd geboren in Breda waar hij de hbs doorliep. Van jongs af aan had hij een passie voor muziek, spelend en componerend. Niet iedereen was enthousiast dat zijn band de Rhapsody in Blue de school in bracht. Hij aarzelde over een muzikale carrière maar koos uiteindelijk voor een rechten studie in Leiden. Voor zijn verloofde Sien Pool schreef en componeerde hij in 1936 drie kinderliedjes, die ze samen vaak hebben uitgevoerd. Er zouden nog veel gelegenheidscomposities volgen, waarin de naam, leeftijd of bijzonderheden van mensen uit zijn omgeving.
 
Tot in de oorlog werkte hij bij de gemeenten Gouda en Moordrecht. In 1944 moest het gezin onderduiken. Na de bevrijding werkte hij bij de Bijzondere Rechtspleging, die hij moest verlaten na een groot conflict met de leiding over tempo en rechtsgelijkheid van deze specifieke vorm van rechtspraak. Met 5 kinderen werd hij begin 1947 burgemeester van Geervliet en Heenvliet (Voorne-Putten). 7 jaar later verruilde hij die functie voor het burgemeesterschap van badplaats Oostvoorne, aan de westkant van het eiland. Van 1968 tot 1978 sloot hij zijn professionele loopbaan af als burgemeester van Texel.
 
Al die jaren maakte hij muziek met diverse ensembles en componeerde hij liederen. Hij gebruikte soms eigen teksten, maar vaker die van anderen: onder meer Neeltje Maria Min, A. Roland Holst, Ellen Warmond, Gerrit Kouwenaar, Clara Asscher-Pinkhof, Abel Herzberg, Joachim Ringelnatz, Jan Jacob Slauerhoff en J.J.C. van Schagen. Naast liederen voor stem en piano componeerde hij veel canons, kinderliedjes en instrumentale themastukjes.
 
Na zijn pensioen en een verhuizing naar Gorssel in Overijssel stortte hij zich verder op muziek maken en schrijven. Voor uiteenlopende ensembles arrangeerde hij klassieke werken uit verschillende periodes, van de Goldberg variaties tot Gershwin, van Purcell tot Ierse volksliedjes. Een aantal van de liederen in deze bundel ontstond ook in deze vruchtbare periode.
 
Kort voor zijn overlijden in februari 1988 gaven Marina Hemelsfelder en Frans van Ruth een huisconcert met liederen van zijn hand. Een prachtige afsluiting van een rijk en veelzijdig leven.
 
----
 
INHOUDSOPGAVE
 
Woord vooraf
Oorzakelijkheden - weerbarstige interventies en miniaturen :Wim Sprenger & Ike Overdiep
 
I Over de relatie muziek en gekozen gedichten
- Spel met klank en metrum tegelijk : Frans van Ruth
- De poëtische liedkunst van Willem Herman Sprenger : Wenneke Savenije
 
II Gedichten op muziek (op datum van toonzetting)
1936 W.H. Sprenger : Drie bekentenissen van een wereldwijs meisje
- Mijn mammie danst
- Ik ben tien jaar
- Doe joe luf mie
1966, 1973 Neeltje Maria Min : Drie beeldende interventies
- Naarmate mijn rokken
- Zij had een heel klein handje
- Ik voer toen ik een kind was
1970
- Lo Yang, de gezegende (J.J. Slauerhoff)
- Wat is ’t geheim (W.H. Sprenger)
1970 J.J. Slauerhoff : Drie nutteloze miniaturen
- Morgen
- Avond
- Riet plukken
1973 Joachim Ringelnatz : Drei Ringelnatzereien
- So gut wie schlecht
- Schweigen
- Wupper-Wippchen
1973 Clara Asscher-Pinkhof : Drie grijze gesprekken
- Gedichten van vroeger
- Vergelijk
- Slecht?
1973 Gerrit Kouwenaar : Drie oorzakelijkheden
- In het oor
- Er is een wolk die rinkelt
- Tussen het woord en het ding
1936-1974 Drie weerbarstigheden
- Middag in mijn tuin (T. Roskam)
- Een winter op het land (Carel Swinkels)
- Vanavond zag ik een man (Ellen Warmond)
1973-9177
- Als ik zestig ben (J.J. Slauerhoff)
- Late liefde (J.B. Charles)
- Alles is fragment (Abel J. Herzberg)
1978 Adriaan Roland Holst : Drie voorlopigheden
- Schelp
- In nood
- Dankwoord
1980
- Weet je? (J.C. van Schagen)
- Nachtmerrie (W.H. Sprenger)
1979-1980 J.C. van Schagen : Drie ophelderingen
- Randen
- Femina
- Identiteit
1981 Joachim Ringelnatz : Drei Gedichte von einstmals und heute
- Ich habe gebangt um dich
- Kinderweinen
- Und ich darf noch
1982
- Muziek (H.W.J.M. Keuls)
- Kind (J.C. van Schagen)
- Toonladder (J.C. van Schagen)
 
III Gedichten (tekst, alfabetisch op auteur)
C. Asscher-Pinkhof (1896-1984): Grijze gesprekken
J.B. Charles (1910-1983): Late liefde
A. J. Herzberg (1893-1989): Want alles is fragment
H.W.J.M. Keuls (1883-1968): Muziek
G. Kouwenaar (1923-2014): Collage Resonance II
N.M. Min (1944): drie gedichten uit ‘voor wie ik liefheb wil ik heten’
J. Ringelnatz (1883-1934):
- So gut wie schlecht
- Schweigen
- Wupper-Wippchen
- Ich habe gebangt um dich
- Kinderweinen
- Und ich darf noch
A. Roland Holst (1888- 1976):
- Schelp
- In nood
- Dankwoord
T. Roskam : Middag in mijn tuin
J.C. van Schagen (1891-1985):
- Snoertje
- Randen
- Femina
- Identiteit
- Kind
- Toonladder
J.J. Slauerhoff (1898-1936):
- Lo Yang, de gezegende
- Morgen
- Avond
- Riet plukken
- Als ik zestig ben
W. H. Sprenger (1913-1988):
- Mijn mammie danst
- Ik ben tien jaar
- Doe joe luf mie
- Wat is ’t geheim
- Nachtmerrie
C. Swinkels (1921-1996): Een winter op het land
E. Warmond (1930-2011): Groeten uit Vietnam en omstreken
-.-.-.-.
(Uit het boek)
 
Oorzakelijkheden - weerbarstige interventies en miniaturen
 
Wim Sprenger & Ike Overdiep
 
Willem Herman (Wim) Sprenger werd geboren in 1913. Zijn eerste composities maakte hij tijdens zijn hbs-tijd in Breda onder het pseudoniem Rignew Sperm. Toch besloot hij rechten te gaan studeren en de muziek als belangrijke tweede passie te koesteren. Kort na de Tweede Wereldoorlog werd hij burgemeester. Beginnend in Heenvliet en Geervliet op Voorne-Putten, daarna aan zee in Oostvoorne. De laatste tien jaren voor zijn pensioen in 1978 op Texel, waarvan hij muzikaal het geheim probeerde te ontraadselen toen Koningin Juliana er op bezoek kwam.
Op al die plaatsen was hij naast bestuurder ook actief als amateurpianist, begeleider van zangers, instrumentalisten, diverse ensembles en als componist. Hij zette dat door na zijn pensionering, vanuit Domburg (Zeeland) en Gorssel in Overijssel.
Veel van zijn composities waren tijds- en persoonsgericht: hij maakte ze voor verjaardagen en speciale gebeurtenissen voor echtgenote, familieleden, kinderen en kleinkinderen. Voor bijzondere mensen in het dorp of uit de vriendenkring. Voor de gymnastiekvereniging of voor zijn medeburgers die nog geen plaatselijk volkslied hadden.
 
In deze bundel hebben we echter een deel van zijn meer universele composities verzameld en toegankelijk gemaakt voor belangstellenden. Het is een selectie uit de liederen voor zang en piano - inclusief een drietal voor zang begeleid door cello - die hij schreef tussen 1936 en 1982, 40 in totaal. De meeste op teksten van Nederlandse dichters - 12 verschillende auteurs - en de Duitser Joachim Ringelnatz. Voor vijf van de
geselecteerde liederen schreef hij zelf de tekst.
 
Belangrijke inspiratiebronnen bij zijn liedcomposities zijn de zee, het kind, de twijfel, de ironie en het getal.
 
Pianist Frans van Ruth gaf in het voorjaar van 1988, kort voordat de componist zou overlijden, met sopraan Marina Wemelsfelder een concert in Gorssel waar een aantal van de liederen werd uitgevoerd. Twee maanden later zong ook Ruud van der Meer er enkele. Sindsdien waren ze alleen nog in huiselijke kring of op feestjes te horen.
 
Aan het begin van deze bundel reflecteert van Ruth kort op de keuze en hantering van teksten, het belang van 'verstaanbaarheid' en specifieke aspecten van Wim Sprengers componeren. Hij ziet dat er steeds veel ruimte tussen de woorden is en dat in die ruimte uiteindelijk de echte, wijze betekenis van de soms bijna haiku-achtige teksten te vinden is. Tegelijkertijd tonen de woorden vaak het ongezegde, het ongenaamde en het ongeziene.
 
Wenneke Savenije, voormalig muziekrecensente van NRC-Handelsblad, zoekt naar mogelijke inspiratiebronnen en komt uit bij Diepenbrock en zijn volgelingen. De keuze die Wim Sprenger maakte voor het toonzetten van bepaalde gedichten lijkt haar vooral een kwestie van verleid worden door een tekst en daar vervolgens spontaan een (eerste) gehoor aan geven. Niet de componist zoekt de tekst uit, maar de tekst vindt en verleidt de componist.
 
Opus 8
Voor de 18e verjaardag van zijn vriendin Sien Pool, die 8 jaar later zijn echtgenote zou worden, schreef Wim Sprenger in 1930 een Wals voor piano - zijn Opus 8. Dat staat heel precies genoteerd in het blokje met composities en opusnummers dat hij zijn hele leven bijhield. 57 jaar later vervolmaakte hij zijn Opus 8 voor haar 75e verjaardag. Ook dat is terug te vinden in het opus-blokje, dat uiteindelijk meer dan 200 composities zou documenteren. Zowel de Wals als het blokje met zijn Opus 8 illustreren de omslag van dit boek.
 
Opus 8 VOF, ons kleine bedrijf, is niet alleen geïnteresseerd in de Wals Opus 8. De combinatie van tekst en muziek in het lied biedt onvermoede inspiratie en contrapunten. Ons werkterrein bestrijkt ontwikkelingen en vernieuwingen in het gebied tussen kwalificatie en onderwijs aan de ene kant en organisatieontwikkeling en bedrijfsinnovatie aan de andere kant. Daarbij zoeken we nadrukkelijk verbindingen met en inspiraties uit de wereld van de muziek. Parallellen zijn het zoeken naar gelijkwaardigheid van verschillende systemen en invalshoeken. Het belang van samenspel en improvisatie binnen een voor iedereen herkenbare basisstructuur, participatie en de ontwikkeling van vakmanschap als belangrijke voorwaarden voor kwaliteit. Ook muziek en componeren dagen uit tot het aangaan van verbindingen en het creëren van afstemming (met andere disciplines, tussen verschillende stemmen). Met elkaar communiceren in een gezamenlijk ontwikkelde taal, het zoeken naar combinaties van inzet en plezier die energie opleveren.
 
Dat is precies wat deze liederen zo spannend maakt. Opus 8 vindt het dan ook de moeite waard ze aan een nieuw en breder publiek voor te stellen. Ze zijn in deze bundel in chronologische volgorde gezet. Wie bladert door de nagelaten muzikale manuscripten en partituren ziet hoe Wim Sprenger geïnspireerd door Bach en anderen, graag speelde met buitenmuzikale elementen: de leeftijd van de jubilaris of jarige (het aantal maten), namen waarvan sommige letters het basisthema creëerden. Afzonderlijke gedichten en composities worden onder een gezamenlijke noemer gebracht. Vooral van dit laatste biedt deze bundel voorbeelden. Een aanzienlijk deel van de afzonderlijke liederen kreeg van de componist een plaats in drietallen met een eigen 'lading', voorzien van een overkoepelende titel.
 
We hebben besloten deze niet op te nemen bij de titels van de afzonderlijke liederen. Maar ze zijn wel te vinden in de Inhoudsopgave, die daarmee een extra dimensie toevoegt aan de losse partituren.
 
Zo treft u naast Drie Oorzakelijkheden even zovele Weerbarstigheden, Beeldende interventies, Nutteloze miniaturen en Grijze gesprekken aan.
 
Als componist zette Wim Sprenger vaak een heel gedicht op muziek. Soms met kleine accentverschuivingen of herhalingen van passages. In een aantal gevallen gebruikte hij maar een deel van een bestaand gedicht.
 
Achterin de bundel zijn de originele teksten van de getoonzette gedichten opgenomen. Niet in de chronologie van composities, maar alfabetisch per dichter.
......
Een belangrijk deel van het voorbereidende werk voor deze bundel is gedaan door Henk Sprenger. Uit de soms verschillende versies maakte hij leesbare (en daarmee voor zangers en begeleiders) uitvoerbare partituren. Nanne van Hoytema nam er ook nog enkele voor zijn rekening, zodat we het breedst mogelijke palet konden opnemen. Wij danken hen voor die inzet. Ook dank aan Frans van Ruth en Wenneke Savenije voor hun beeldende en eigenzinnige inleidingen vanuit verschillende invalshoeken.
En natuurlijk zijn we blij dat Jan Willem Baljet en David Bollen bereid waren een aantal van deze liederen in te studeren en ten gehore te brengen.
Auteurs en uitgevers van de teksten en hun erven zijn we zeer erkentelijk voor de medewerking.
Dank tenslotte aan muzikantencollectief Splendor in Amsterdam, dat een aantal interessante principes van zelforganisatie, innovatie van muzikale praktijken en 'rapid prototyping' heeft ontwikkeld. We zijn er als Opus 8 trots op daar enigszins deel aan te hebben en de eerste presentatie van Oorzakelijkheden in het Splendorgebouw te mogen organiseren.
 
(Oktober 2014)